ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΕΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

της Νατάσας Πατερέλη*

Το χρονικό των εξελίξεων:

Με ψήφισμα που εγκρίθηκε από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου την Πέμπτη, 16-09-2021, οι ευρωβουλευτές ζητούσαν οι απασχολούμενοι στις ψηφιακές πλατφόρμες, όπως οι υπηρεσίες διανομής φαγητού, να έχουν τα ίδια δικαιώματα με εκείνα των παραδοσιακών εργαζομένων. Σύμφωνα με τους ευρωβουλευτές, οι εργαζόμενοι στις πλατφόρμες συχνά εντάσσονται εσφαλμένα στους αυτοαπασχολούμενους, με συνέπεια να περιορίζεται η πρόσβασή τους στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και σε άλλα εργασιακά δικαιώματα. Για να αποκατασταθεί αυτή η έλλειψη ασφάλειας δικαίου, το ΕΚ προτείνει την αναστροφή του βάρους της απόδειξης.

Συγκεκριμένα, σε περιπτώσεις που η υπόθεση φτάσει στα εθνικά δικαστήρια, ο εργοδότης θα πρέπει να αποδείξει ότι δεν υφίσταται σχέση εξαρτημένης εργασίας και όχι το αντίθετο. Εντούτοις, οι ευρωβουλευτές αντιτίθενται στην αυτοματοποιημένη κατηγοριοποίηση όλων των εργαζομένων στις πλατφόρμες. Εκείνοι δηλαδή που απασχολούνται πραγματικά ως αυτοαπασχολούμενοι θα πρέπει να μπορούν να συνεχίσουν με αυτό το καθεστώς.

Το ψήφισμα απευθύνει κάλεσμα για τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού πλαισίου που θα εγγυάται ότι οι απασχολούμενοι στις ψηφιακές πλατφόρμες θα απολαμβάνουν το ίδιο επίπεδο κοινωνικής ασφάλισης με εκείνο των απασχολούμενων της ίδιας κατηγορίας που δεν έχουν ως εργοδότη τους τις πλατφόρμες. Το επίπεδο αυτό θα περιλαμβάνει ασφαλιστικές εισφορές, υγειονομική περίθαλψη και κάλυψη από ατυχήματα, καθώς και το δικαίωμα συμμετοχής σε συλλογικές διαπραγματεύσεις με στόχο την εξασφάλιση ίσων όρων και συνθηκών απασχόλησης.

Θα πρέπει να αναφερθεί ότι ι απασχολούμενοι στις ψηφιακές πλατφόρμες είναι ιδιώτες που εκτελούν εργασία ή παρέχουν υπηρεσίες μέσω μίας ψηφιακής πλατφόρμας.

Το ισχύον ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο δεν κάλυπτε τις νέες εξελίξεις σε αυτή τη μορφή απασχόλησης, καθιστώντας αναγκαία την αναθεώρηση του ρυθμιστικού πλαισίου.

Με το σχέδιο δράσης της για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι μέχρι το τέλος του 2021, θα παρουσιάσει μία νομοθετική πρωτοβουλία σχετικά με τη βελτίωση των όρων και συνθηκών απασχόλησης των εργαζομένων στις ψηφιακές πλατφόρμες.

Στην εθνική έννομη τάξη, η περίπτωση των ανωτέρω εργαζομένων περιγραφόταν και οριζόταν βάσει μεμονομένων εγγράφων, όπως με το  υπ’αριθμ. πρωτοκόλλου 169770 της 28/07/20, έγγραφο του ο ΕΦΚΑ (Γενική Διεύθυνση Εισφορών, Διεύθυνση Ασφάλισης) και σε απάντηση του από 9/7/2020 ερωτήματος της εταιρείας Οnline Delivery ΑΕ, που κοινοποιήθηκε και στις αρμόδιες διευθύνσεις του Υπουργείου Εργασίας αναφέρεται ρητά ότι: …” σύμφωνα με τα ανωτέρω οι όροι και οι προϋποθέσεις της εργασίας που παρέχουν οι διανομείς προϊόντων εστίασης, έχουν όλα τα κριτήρια που την χαρακτηρίζουν εξαρτημένη εργασία. Τα πρόσωπα αυτά θα πρέπει να ασφαλίζονται σύμφωνα με το άρθρο 2 του ΑΝ 1846/51 του τ. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και σε καμία περίπτωση δεν υπάγονται στις διατάξεις του άρθρου 55 του Ν.4509/17 περί τίτλου κτήσης…” Δηλαδή η δουλειά του διανομέα έχει όλα τα χαρακτηριστικά της εξαρτημένης εργασίας, δεν μπορεί να γίνεται με τίτλο κτήσης και όταν γίνεται με μπλοκάκι γίνεται για να μειώσει η πλατφόρμα το κόστος ασφάλισης και να απαλλαγεί από την ευθύνη των ενδεχόμενων εργατικών ατυχημάτων.

Στη συνέχεια και στην κατεύθυνση της απάντησης του ΕΦΚΑ, εκδόθηκε εγκύκλιος με την υπογραφή του τότε Υπουργού Εργασίας κ.Βρούτση, ΑΠ οικ.45628/414 – 4 Νοεμβρίου 2020, με την οποία αναφέρεται ότι «Σύμφωνα  με το αρ. 2 του ν. 1846/1951 στην ασφάλιση του e-ΕΦΚΑ (πρώην ΙΚΑ) υπάγονται υποχρεωτικά και αυτοδίκαια οι παρέχοντες κατά κύριο ή συγκύριο επάγγελμα την προσωπική τους εργασία με σύμβαση εργασίας σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα (δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου), στο Δημόσιο, στους ΟΤΑ, κλπ, με συνθήκες, οι οποίες, από άποψη τρόπου, χρόνου και τόπου απασχόλησης, είναι παρόμοιες με αυτές που συναντώνται στις περιπτώσεις εξαρτημένης εργασίας. Εάν ενόψει των συνθηκών κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης είναι πράγματι δυσχερής η διάκριση μεταξύ εξαρτημένης ή μη εργασίας, τυγχάνει εφαρμογής το από την παραπάνω διάταξη προβλεπόμενο μαχητό τεκμήριο υπέρ της εξαρτημένης εργασίας και της υπαγωγής του προσφέροντος την εργασία αυτή στην ασφάλιση του e-ΕΦΚΑ (πρ. ΙΚΑ). Προς ανατροπή του τεκμηρίου αυτού πρέπει να αποδεικνύεται κάθε φορά, κατά τρόπο βέβαιο και σαφή, ότι η εργασία προσφέρεται υπό καθεστώς ελευθέρων ενεργειών του παρέχοντος αυτή, κατά τη σχετική πλήρως αιτιολογημένη κρίση της Διοίκησης και, τελικά, του Διοικητικού Δικαστηρίου (ΣτΕ 2265/1994, 1458/1991 κ.ά.). …. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Πιο συγκεκριμένα, στο υπό εξέταση θέμα, λαμβάνοντας υπόψη και την απάντηση του Δικαστηρίου της ΕΕ, το είδος της σύμβασης εργασίας όσων απασχολούνται στη διανομή προϊόντων (εστίασης), προσιδιάζει στη φύση και τα χαρακτηριστικά της εξαρτημένης σχέσης εργασίας και πάντως δεν είναι συμβατή με την αμοιβή των εν λόγω εργαζόμενων με Παραστατικό Παρεχόμενων Υπηρεσιών (πρώην τίτλος κτήσης), το οποίο ενδείκνυται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, εντελώς ευκαιριακού και περιστασιακού χαρακτήρα.».

Κατόπιν, μετά τον σάλο που προκάλεσε η απo 15-09-2021 πρόθεση μεγάλης ηλεκτρονικής πλατφόρμας να μετατρέψει τους μισθωτούς εργαζομένους της σε «μπλοκάκια», το Ελληνικό Υπουργείο Εργασίας, προχώρησε σε διάταξη «συγκεκριμενοποίησης» του καθεστώτος εργασίας εν συνόλω του προσωπικού σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες.

Προβλέφθηκε, λοιπόν, ότι για να θεωρείται ότι ένας απασχολούμενος σε πλατφόρμα βρίσκεται σε καθεστώς συνεργάτη και όχι μισθωτού, πρέπει να ισχύουν ταυτοχρόνως όλες οι παρακάτω προϋποθέσεις:

α. να μπορεί να αναθέσει την εργασία που ανέλαβε και σε τρίτους,

β. να έχει το δικαίωμα να επιλέγει ποιες μεταφορές που του ανατίθενται θα εκτελέσει και ποιες όχι,

γ. να μπορεί να παρέχει υπηρεσίες και σε ανταγωνιστική πλατφόρμα,

δ. να μπορεί να συνδέεται και να αποσυνδέεται από την πλατφόρμα όποτε θέλει.

Κάποιος που δεν έχει και τις τέσσερις παραπάνω προϋποθέσεις σωρευτικά, θεωρείται μισθωτός και μπορεί να διεκδικήσει τα αντίστοιχα δικαιώματα.

Το ανωτέρω άρθρο 69 του νόμου 4808/21, θεσπίζει τεκμήριο ότι οι συμβάσεις εργασίας των παρόχων υπηρεσιών στις πλατφόρμες δεν είναι εξαρτημένης εργασίας. Δηλαδή, αντιστρέφει το τεκμήριο, προβλέποντας ότι οι διανομείς είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και δεν καλύπτονται από το εργατικό δίκαιο για τα δικαιώματα τους. Στην πραγματικότητα, ο νόμος αυτός με τη συγκεκριμένη διάταξη, άνοιξε τον δρόμο της εργοδοτικής ασυδοσίας και των εκβιασμών με την απειλή της ανεργίας για την μετατροπή των συμβάσεων των εργαζομένων διανομέων σε σχέση αυτοαπασχόλησης, στερώντας τους από τα εργασιακά και ασφαλιστικά τους δικαιώματα και αφήνοντας τους ακάλυπτους σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος.

Έρχεται, λοιπόν η ευρωπαϊκή επιτροπή, με σχέδιο που την 9-12-2021 απέστειλε στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, για να προτείνει τα κριτήρια που θα θεσπίζουν τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των ατόμων που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών.

Οι νέοι κανόνες θα διασφαλίσουν ότι αυτοί που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών μπορούν να απολαμβάνουν τα εργασιακά δικαιώματα και τις κοινωνικές παροχές που δικαιούνται. Επίσης, θα προστατεύονται επιπλέον όσον αφορά τη χρήση αλγοριθμικής διαχείρισης (δηλαδή αυτοματοποιημένων συστημάτων που υποστηρίζουν ή αντικαθιστούν διευθυντικές λειτουργίες στην εργασία). Ένα κοινό σύνολο ενωσιακών κανόνων θα παρέχει αυξημένη ασφάλεια δικαίου, γεγονός που θα επιτρέπει στις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας να επωφελούνται πλήρως από τις οικονομικές δυνατότητες της ενιαίας αγοράς και από τους ισότιμους όρους ανταγωνισμού.

Στο πλαίσιο της σημερινής δέσμης μέτρων, η Επιτροπή προτείνει τα εξής:

• Ανακοίνωση στην οποία παρουσιάζονται η προσέγγιση και τα μέτρα της ΕΕ σχετικά με την εργασία σε πλατφόρμες. Τα μέτρα αυτά συμπληρώνονται από δράσεις που θα πρέπει να αναλάβουν οι εθνικές αρχές, οι κοινωνικοί εταίροι και άλλοι σχετικοί παράγοντες στο επίπεδό τους. Η ανακοίνωση φιλοδοξεί επίσης να θέσει τα θεμέλια για την ανάπτυξη των μελλοντικών παγκόσμιων προτύπων για υψηλής ποιότητας εργασία σε πλατφόρμες.
• Πρόταση οδηγίας σχετικά με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στην εργασία σε πλατφόρμα. Η πρόταση αυτή περιλαμβάνει μέτρα για τον ορθό καθορισμό του καθεστώτος απασχόλησης των ατόμων που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών εργασίας και νέα δικαιώματα, τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους αυτοαπασχολουμένους, όσον αφορά την αλγοριθμική διαχείριση.
• Σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών, οι οποίες θα διευκρινίζουν την εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου περί ανταγωνισμού στις συλλογικές συμβάσεις μεμονωμένων αυτοαπασχολουμένων οι οποίοι επιδιώκουν να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας τους. Αυτό περιλαμβάνει όσους εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών εργασίας.

Οδηγία σχετικά με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στην εργασία σε πλατφόρμα

• Καθεστώς απασχόλησης

Σκοπός της προτεινόμενης οδηγίας είναι να εξασφαλίσει στα άτομα που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών  ότι τους παρέχεται το νομικό καθεστώς απασχόλησης που αντιστοιχεί στις πραγματικές εργασιακές ρυθμίσεις τους. Παρέχει κατάλογο κριτηρίων ελέγχου με τα οποία καθορίζεται αν μια πλατφόρμα είναι «εργοδότης». Εάν η πλατφόρμα πληροί τουλάχιστον δύο από τα κριτήρια αυτά, τότε τεκμαίρεται νομικά ότι είναι εργοδότης. Επομένως, τα άτομα που εργάζονται μέσω της εν λόγω πλατφόρμας θα πρέπει να απολαμβάνουν τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα που απορρέουν από το καθεστώς του «εργαζομένου».

Για όσους επαναχαρακτηρίζονται ως εργαζόμενοι, αυτό συνεπάγεται το δικαίωμα σε κατώτατο μισθό (όπου υπάρχει), σε συλλογικές διαπραγματεύσεις, την προστασία του χρόνου εργασίας και της υγείας, το δικαίωμα σε άδεια μετ’ αποδοχών ή τη βελτιωμένη πρόσβαση σε προστασία από εργατικά ατυχήματα, παροχές ανεργίας και ασθενείας, καθώς και ανταποδοτικές συντάξεις γήρατος.

Οι πλατφόρμες θα έχουν το δικαίωμα να αμφισβητήσουν ή να «προσβάλουν» αυτόν τον χαρακτηρισμό, φέροντας οι ίδιες το βάρος της απόδειξης ότι δεν υπάρχει σχέση εργασίας. Τα σαφή κριτήρια που προτείνει η Επιτροπή θα προσδώσουν μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου στις πλατφόρμες, θα μειώσουν τα δικαστικά έξοδα και θα διευκολύνουν τον επιχειρηματικό σχεδιασμό.

• Αλγοριθμική διαχείριση

Η οδηγία αυξάνει τη διαφάνεια στη χρήση αλγορίθμων από τις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας, εξασφαλίζει την παρακολούθηση από άνθρωπο όσον αφορά τον σεβασμό των συνθηκών εργασίας από τις πλατφόρμες εργασίας και παρέχει το δικαίωμα αμφισβήτησης των αυτοματοποιημένων αποφάσεων. Αυτά τα νέα δικαιώματα θα χορηγηθούν τόσο στους εργαζομένους όσο και στους πραγματικούς αυτοαπασχολουμένους.

• Επιβολή, διαφάνεια και ιχνηλασιμότητα

Οι εθνικές αρχές συχνά δυσκολεύονται να αποκτήσουν στοιχεία για τις πλατφόρμες και τα άτομα που εργάζονται μέσω αυτών. Αυτό είναι ακόμη πιο δύσκολο όταν οι πλατφόρμες λειτουργούν σε διάφορα κράτη μέλη, γεγονός που δημιουργεί ασάφεια για το πού εκτελείται η εργασία πλατφόρμας και από ποιον.

Η πρόταση της Επιτροπής θα αυξήσει τη διαφάνεια σχετικά με τις πλατφόρμες, διασαφηνίζοντας τις υπάρχουσες υποχρεώσεις δήλωσης εργασίας στις εθνικές αρχές και ζητώντας από τις πλατφόρμες να θέτουν στη διάθεση των εθνικών αρχών βασικές πληροφορίες σχετικά με τις δραστηριότητές τους και τα άτομα που εργάζονται μέσω αυτών.

Η Επιτροπή, στην «Ανακοίνωση σχετικά με τις καλύτερες συνθήκες εργασίας για μια ισχυρότερη κοινωνική Ευρώπη: αξιοποίηση όλων των οφελών της ψηφιοποίησης για το μέλλον της εργασίας», καλεί τα κράτη μέλη, τους κοινωνικούς εταίρους και όλους τους σχετικούς παράγοντες να προτείνουν συγκεκριμένα μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας όσον αφορά την εργασία στις πλατφόρμες εργασίας.

Σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών για την εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου περί ανταγωνισμού

Η Επιτροπή δρομολογεί επίσης δημόσια διαβούλευση σχετικά με κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου περί ανταγωνισμού στις συλλογικές συμβάσεις μεμονωμένων αυτοαπασχολουμένων, δηλ. των ατόμων που εργάζονται εξ ολοκλήρου μόνοι τους και δεν απασχολούν άλλους.

Αυτό το σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών έχει ως στόχο να προσδώσει ασφάλεια δικαίου και να διασφαλίσει ότι το ενωσιακό δίκαιο ανταγωνισμού της ΕΕ δεν εμποδίζει τις προσπάθειες ορισμένων μεμονωμένων αυτοαπασχολουμένων να βελτιώσουν συλλογικά τις συνθήκες εργασίας τους, μεταξύ άλλων και όσον αφορά τις αποδοχές τους, σε περιπτώσεις όπου βρίσκονται σε σχετικά αδύναμη θέση, όπως π.χ. όταν αντιμετωπίζουν σημαντική ανισορροπία στη διαπραγματευτική τους ισχύ. Το σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών καλύπτει περιπτώσεις τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου.

Η πρόταση της Επιτροπής καθορίζει σαφή κριτήρια με τα οποία διαπιστώνεται αν μια πλατφόρμα είναι εργοδότης και, εάν αυτό ισχύει, οι εργαζόμενοι της πλατφόρμας αυτής δικαιούνται κοινωνική προστασία και εργασιακά δικαιώματα».

Η πρόταση της Επιτροπής για οδηγία σχετικά με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στην εργασία σε πλατφόρμα θα συζητηθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Αφού εκδοθεί η οδηγία, τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια για να μεταφέρουν τις διατάξεις της στο εθνικό τους δίκαιο.

Θα πρέπει να καταστεί σαφής η ανάγκη για άμεση ενσωμάτωση των προστατευτικών οδηγιών για τους εργαζόμενους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αλλά και η εν γένει απαγκίστρωση του Έλληνα νομοθέτη από τα συμφέροντα των πατρικίων και η ουσιαστική προστασία του κόσμου της εργασίας.

Είμαστε σε αναμονή λοιπόν, της υιοθέτησης των ανωτέρω κριτηρίων από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο τις αμέσως επόμενες ημέρες.