ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ «ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ» ΣΕ ΜΙΑ ΟΘΟΝΗ: ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΣΥΝΔΕΣΗ

Η ταχεία μετάβαση στην εξ αποστάσεως εργασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας είχε ως αποτέλεσμα να επέλθουν ουσιαστικές αλλαγές στον εργασιακό χώρο. Μία σημαντική αλλαγή, απόρροια των συνθηκών, αφορά στο ωράριο εργασίας.

της Δάφνης Γιακουμάκη*

Ειδικότερα, για πολλούς εργαζομένους έχουν καταστεί αρκετά ασαφή τα όρια μεταξύ των ωρών εργασίας και του ελεύθερου χρόνου. Οι εργαζόμενοι καλούνται να απαντούν σε κλήσεις ή μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και να συμμετέχουν σε τηλεδιασκέψεις ακόμη και εκτός των ωρών που υπό κανονικές συνθήκες θα εργάζονταν στο γραφείο. Φυσικά, η διαρκής ετοιμότητα προς εργασία (Standby-Modus) και η άμεση ανταπόκριση που αναμένεται από τους εργαζομένους, είναι λογικό να οδηγούν σε εξάντληση και υπερβολικό άγχος, καθώς και στο σύνδρομο «Burn-out», το οποίο χαρακτηρίζεται από αδυναμία συγκέντρωσης, υπερένταση, αϋπνία και (χρόνιο) αίσθημα εξάντλησης ή υπερκόπωσης.

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, εύλογο φαίνεται να είναι το αίτημα αναγνώρισης ενός δικαιώματος του εργαζομένου απέναντι στην καταχρηστική εκμετάλλευση από τον εργοδότη της ψηφιακής τεχνολογίας. Προς τον σκοπό αυτόν, ήδη πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και πιο πρόσφατα το Βέλγιο έχουν προβλέψει το δικαίωμα του εργαζομένου στη μη διαθεσιμότητα (ή στην άρνηση της διαθεσιμότητας), εκτός του χρόνου εργασίας, πλην φυσικά ορισμένων εξαιρέσεων και έκτακτων αναγκών. Αναλυτικότερα, το «δικαίωμα στην ψηφιακή αποσύνδεση» («droit à la déconnexion»), το οποίο πρώτος στην Ευρώπη ο Γάλλος νομοθέτης κατοχυρώνει στον Γαλλικό Κώδικα Εργασίας (Code du travail), έχει τεθεί σε εφαρμογή από 1-1-2017, και συνεπάγεται τη δυνατότητα των εργαζομένων να αποσυνδέονται από τα ψηφιακά μέσα, που τους έχουν παραχωρηθεί από τον εργοδότη και να απέχουν από οποιαδήποτε επαγγελματική δραστηριότητα. Η ρύθμιση αποσκοπεί στην διασφάλιση του αναγκαίου χρόνου ανάπαυσης διάρκειας συναπτών 11 ωρών αλλά και στην προστασία της προσωπικής και οικογενειακής ζωής.

Το δικαίωμα στην αποσύνδεση δεν συνιστά ένα νέο «δικαίωμα», αλλά πρόκειται ίσως για μία νέα έκφανση τόσο του κλασικού δικαιώματος παροχής εργασίας μόνο εντός του ωραρίου, όσο και της υποχρέωσης πρόνοιας του εργοδότη, και συγκεκριμένα της υποχρέωσης προστασίας της υγείας και ασφάλειας του εργαζομένου (πρβλ. άρθρ. 662 ΑΚ). Ουσιαστικά το δικαίωμα αποσύνδεσης δεν αφορά στον εργαζόμενο, αλλά στον εργοδότη. Ο εργοδότης είναι εκείνος που υποχρεούται να μην οχλεί τον εργαζόμενο μετά το πέρας του ωραρίου του ή κατά την ημέρα ανάπαυσής του (λόγω ρεπό, αργίας, αδείας κ.λπ.), μέσω της τεχνολογίας.

Εξυπακούεται ότι δεν συνιστά παραβίαση του δικαιώματος αποσύνδεσης του εργαζομένου η περίπτωση κατά την οποία ο εργοδότης αποστέλλει ηλεκτρονική επιστολή (e-mail) στον εργαζόμενο σε επαγγελματική ηλεκτρονική διεύθυνση μη συνδεδεμένη, όμως, με τις προσωπικές του έξυπνες συσκευές. Η αποστολή ενός e-mail στην επαγγελματική ηλεκτρονική διεύθυνση γίνεται απρόσκοπτα, εφόσον ο μισθωτός δεν έχει πρόσβαση μετά το πέρας του ωραρίου του στην επαγγελματική ηλεκτρονική αλληλογραφία του. Ο εργαζόμενος δικαιούται να μην διαβάσει-απαντήσει σε οποιοδήποτε επαγγελματικό μήνυμα κατά τον ελεύθερο χρόνο του, ενώ οποιαδήποτε εργοδοτική κύρωση σε βάρος του μισθωτού ελέγχεται με βάση την καλή πίστη και τα χρηστά ήθη κατ’ άρθρο 281 ΑΚ. Εξακολουθεί να εφαρμόζεται σε έκτακτες περιστάσεις η διάταξη του άρθρου 659 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία αν παρουσιαστεί ανάγκη για εργασία πέρα από την συμφωνημένη ή την συνηθισμένη, ο εργαζόμενος έχει υποχρέωση να την παράσχει, αν είναι σε θέση να το κάνει και η άρνησή του θα ήταν αντίθετη με την καλή πίστη. Η υποχρέωση αυτή αφορά αποκλειστικά σε έκτακτες και επείγουσες περιστάσεις, ενώ το δικαίωμα αποσύνδεσης είναι ένα δικαίωμα που ενεργοποιείται και ασκείται σε καθημερινή βάση.

Στην Ευρώπη, η τελευταία χώρα που προέβλεψε την δυνατότητα να αποσυνδέονται οι εργαζόμενοι μετά το πέρας του ωραρίου τους, είναι το Βέλγιο. Ειδικότερα, από την 1^η Φεβρουαρίου 2022, έχει τεθεί σε ισχύ η σχετική νομοθεσία, προκειμένου να προστατευθούν σε πρώτο στάδιο 65.000 υπάλληλοι του δημόσιου τομέα, ενώ συζητούνται σχέδια να επεκταθεί το μέτρο και στους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα. Στόχος είναι να συμβάλλει το «δικαίωμα στην αποσύνδεση» στην πρόληψη της εξάντλησης των εργαζομένων και να επιτευχθεί η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, όπως δήλωσε στο BBC η υπουργός Δημόσιας Διοίκησης του Βελγίου Petra De Sutter.

Πάντως, αξίζει να επισημάνουμε ότι παρά την ύπαρξη σχετικών νόμων, η εφαρμογή τους αποδεικνύεται ιδιαιτέρως δύσκολη υπόθεση. Στην Γαλλία, παρόλη την θέσπιση νόμου που ρυθμίζει το ζήτημα, και την θέση του σε ισχύ από το 2017, μόλις το 16% των μεγάλων επιχειρήσεων έχει θεσπίσει κανόνες προς συμμόρφωση με το δικαίωμα αποσύνδεσης των εργαζομένων. Από τη πλευρά τους, οι τελευταίοι, σε ποσοστό 67% δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να αποσυνδεθούν από την εργασία τους κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών, ενώ ένα υψηλό ποσοστό της τάξης του 93% θεωρεί υπαίτιο το κινητό τηλέφωνο (“smartphone”) για τη διαρκή εξάρτηση από την εργασία.

Οι νομοθετικές εξελίξεις στις ευρωπαϊκές χώρες ως προς το «δικαίωμα στην αποσύνδεση» φαίνονται ελπιδοφόρες. Μάλιστα, η ελληνική κυβέρνηση, ακολουθώντας το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί, εισήγαγε διάταξη στο πλαίσιο του εργασιακού νόμου 4808/2021 που ψηφίστηκε στην Βουλή, τον περασμένο Ιούνιο, η οποία αφορά στο εν λόγω δικαίωμα. Σκοπός της ρύθμισης είναι η εκ του νόμου προστασία του εργαζομένου, ο οποίος δεν δύναται να παραμένει καθηλωμένος σε μία οθόνη επί ώρες μετά το πέρας του ωραρίου του. Ρητά αναφέρεται επίσης ότι «απαγορεύεται κάθε δυσμενής διάκριση σε βάρος του εργαζομένου, επειδή άσκησε το δικαίωμα αποσύνδεσης». Μένει να φανεί στην πράξη τι θα ακολουθήσει και πώς θα διαμορφωθεί το νέο εργασιακό μοντέλο, σε μία μετά-covid εποχή, όπου η τηλεργασία ήρθε για να μείνει.

* Η Δάφνη Γιακουμάκη είναι ασκούμενη δικηγόρος