Ίση μεταχείριση και διακρίσεις στο χώρο εργασίας

Στο χώρο της εκμετάλλευσης, για την εύρυθμη λειτουργία και την τήρηση των ισορροπιών, επιβάλλεται να τηρούνται ορισμένες θεμελιώδεις αρχές.

Δύο από αυτές είναι η αρχή της ίσης μεταχείρισης των εργαζομένων και η αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων εργαζομένων και υποψήφιων εργαζομένων. Πρόκειται για δυο έννοιες που συχνά στο δημόσιο διάλογο συγχέονται, ωστόσο τόσο το περιεχόμενο τους, όσο και ο σκοπός στον οποίο αποβλέπουν διαφέρουν σημαντικά, παρά την έστω περιορισμένη, ταύτιση τους .

Η αρχή της ίσης μεταχείρισης επιβάλλει στον εργοδότη την όμοια μεταχείριση εργαζομένων που βρίσκονται σε ουσιωδώς όμοια κατάσταση. Ειδικότερα, οι εργαζόμενοι που διαθέτουν τα ίδια προσόντα και παρέχουν τις ίδιες υπηρεσίες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως προς τις παροχές του εργοδότη ισότιμα. Οι παροχές αυτές θα πρέπει να αποτελούν οικειοθελείς και νόμιμες παροχές του εργοδότη, δηλαδή να μην επιβάλλονται από το νόμο, αλλά να παρέχονται από ελευθεριότητα του εργοδότη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας παροχής είναι μια μισθολογική ή βαθμολογική εξέλιξη που παρέχει ο εργοδότης με δική του πρωτοβουλία. Χρειάζεται, βέβαια να επισημανθεί ότι η παροχή θα πρέπει να αποτελεί γενική και συλλογική ρύθμιση και όχι ειδικότερη συμφωνία του εργοδότη με ορισμένους εργαζομένους  του. Σε αυτήν την περίπτωση η συμβατική ελευθερία επικρατεί.

Από την άλλη πλευρά η απαγόρευση των διακρίσεων αποτελεί νομοθετική πρόβλεψη τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο. Αποβλέπει στην αποτροπή του εργοδότη να προβεί σε δυσμενή διάκριση σε βάρος εργαζομένου σε οποιοδήποτε στάδιο της εργασιακής σχέσης. Αυτό σημαίνει ότι και κατά το στάδιο της πρόσληψης ο εργοδότης επιβάλλεται να απέχει από ενέργειες και αποφάσεις που θα ξεχωρίσουν δυσμενώς τον υποψήφιο λόγω συγκεκριμένων προστατευόμενων χαρακτηριστικών. Η διάκριση μπορεί να είναι άμεση ή έμμεση. Ενδεικτικά τέτοιες ομάδες χαρακτηριστικών αποτελούν το φύλο, η φυλή, η εθνοτική καταγωγή, η θρησκεία ή άλλες πεποιθήσεις, η αναπηρία, η ηλικία ο σεξουαλικός προσανατολισμός κ.α. Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει κάποιος περιορισμός στη συμβατική ελευθερία. Εξαίρεση από τις διατάξεις αναφορικά με την απαγόρευση των διακρίσεων μπορεί να επιτραπεί μόνο σε περιπτώσεις που η διάκριση αποτελεί ουσιαστική και καθοριστική προϋπόθεση και γίνεται με θεμιτό τρόπο, τηρουμένης και της αρχής της αναλογικότητας.

Η αρχή της ίσης μεταχείρισης στην εργασία βρίσκει νομικό έρεισμα στο Σύνταγμα στο άρθρο 22 §1 εδ. β και στο άρθρο 288 του ΑΚ, όπως προκύπτει από τη νομολογία μιας και ρητή νομοθετική κατοχύρωση της αρχής δεν υφίσταται.  Αντίθετα, η αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων κατοχυρώνεται σε επίπεδο Ε.Ε στη ΣΛΕΕ στο άρθρο 19, καθώς και σε διάφορες Οδηγίες ου εν τέλει ενσωματώθηκαν και στο εθνικό δίκαιο. Ο ισχύων ελληνικός νόμος που ρυθμίζει ζητήματα διακρίσεων στην εργασιακή σχέση είναι ο Ν.4443/2016. Ο νόμος αυτός εισάγει και μια απόκλιση αναφορικά με την απόδειξη, καθώς σε περιπτώσεις αγωγής λόγω δυσμενούς διάκρισης το βάρος της απόδειξης αντιστρέφεται και μειώνεται το μέτρο της . Ο ενάγων αρκεί μόνο να προσκομίσει στοιχεία με τα οποία απλώς πιθανολογείται το γεγονός της διάκρισης που επικαλείται.

Συμπερασματικά, η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου είναι δυναμική και βασική επιδιωξη  και των δυο μερών είναι η λειτουργική και ομαλή λειτουργία της επιχείρησης και όλων των τμημάτων που την αποτελούν. Προκειμένου να επιτευχθεί ο προαναφερόμενος στόχος, είναι επιτακτικής ανάγκης ο σεβασμός της μοναδικότητας και της ετερότητας των εργαζομένων και η αντιμετώπισή τους ως ισότιμων μονάδων μεταξύ τους. Δηλαδή η προστασία και η διαφύλαξη της ανθρώπινης αξίας αλλά και της προστασίας της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας των εργαζομένων πρωτοστατεί , όπως επιτάσσουν και οι θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματός μας. Τούτο καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικό σε μια σύγχρονη εποχή που η ισότητα των ανθρώπων γενικότερα, η διεκδίκηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ο περιορισμός παραβίασης αυτών , αποτελούν ζητήματα που απασχολούν διεθνώς ειδικότερα το δυτικό κόσμο.

Δικηγόρος Εργατολόγος