Πως η κλιματική κρίση δημιουργεί εργασιακή επισφάλεια

Η κλιματική αλλαγή θα έχει βαθύ αντίκτυπο όχι μόνο στις συνθήκες διαβίωσης, αλλά και την αγορά εργασίας, τις συνθήκες και την ποιότητα της στην Ευρώπη. Για να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην εργασία, είναι σημαντικό να διακρίνουμε την άμεση επίδραση που έχει αυτή καθαυτή από την επίδραση που έχουν οι πολιτικές για την καταπολέμηση της.

Οι πολιτικές της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι νέο, είναι ωστόσο φιλόδοξες και στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η θέσπιση πολιτικών αυτών έχει ενταθεί σημαντικά, σε συνδυασμό με χρηματοδοτικά επενδυτικά σχέδια για την υποστήριξη της πράσινης μετάβασης και στρατηγικής ανάπτυξης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί σε μια σειρά στόχων και πολιτικών μέτρων υπό το Ευρωπαϊκό Πράσινο Σύμφωνο, που υιοθετήθηκε το 2019. Σκοπεύουν να μεταμορφώσουν την ΕΕ σε μια σύγχρονη, αποδοτική σε πόρους και ανταγωνιστική οικονομία, βασισμένη στον δεσμευτικό στόχο της επίτευξης ουδετερότητας άνθρακα έως το 2050. Ως ενδιάμεσο βήμα, η ΕΕ έχει αυξήσει την κλιματική φιλοδοξία της για το 2030, δεσμευόμενη στη μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 στο πλαίσιο του πακέτου Fit for 55. Προκειμένου να ευθυγραμμιστεί η νομοθεσία με αυτές τις φιλοδοξίες, μια νέα Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για το Κλίμα τέθηκε σε εφαρμογή τον Ιούλιο του 2021, ενισχύοντας τους στόχους μείωσης των εκπομπών για χώρους όπως είναι οι μεταφορές, η γεωργία, η διαχείριση αποβλήτων και οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ενώ απαιτεί την αναδιάρθρωση της αυτοκινητοβιομηχανίας και του τομέα της ενέργειας για να επιτευχθούν οι στόχοι κλίματος, μεταξύ άλλων. Το Ευρωπαϊκό Πράσινο Συμφωνικό θα απορροφήσει το ένα τρίτο των 1,8 τρισεκατομμυρίων ευρώ επένδυσης από το πακέτο ανάκαμψης NextGenerationEU.

Για να υποστηριχθεί ο στόχος του Ευρωπαϊκού Πράσινου Συμφώνου να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν μένει πίσω, το 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισήγαγε το Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης. Σκοπός του είναι να παρέχει προστασία στους τομείς εργασίας και συνακόλουθα τους εργαζόμενους που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα, παρέχοντας οικονομική βοήθεια 19,2 δισεκατομμυρίων ευρώ που θα διατεθούν μεταξύ 2021 και 2027 για πολιτικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στην υποστήριξη της απασχόλησης και της διαφοροποίησης της τοπικής οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει τονίσει τη σημασία του κοινωνικού διαλόγου στον σχεδιασμό και την εφαρμογή αυτών των μέτρων.

Δεδομένων των τεράστιων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής  αλλά και των πολιτικών για την καταπολέμηση της στην κοινωνία, την οικονομία και την αγορά εργασίας, σχετικές εκτιμήσεις ενσωματώνονται όλο και περισσότερο σε άλλες πολιτικές της ΕΕ, όπως η βιομηχανική πολιτική, τα ερευνητικά πλαίσια, οι στρατηγικές εκπαίδευσης και δεξιοτήτων και, τέλος, η Ευρωπαϊκή Στήλη Κοινωνικών Δικαιωμάτων, η οποία έχει καίριο ρόλο στην υποστήριξη της μετάβασης μέσω της εκπαίδευσης, της απασχόλησης και των ασφαλών και υγιών εργασιακών περιβαλλόντων.

Κύρια Ευρήματα

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας, η αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση και η συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, έχουν αποδεδειγμένα αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα της εργασίας και την παραγωγικότητα των εργαζομένων. Καθιστούν τη εργασία πιο δύσκολη. Σε κίνδυνο βρίσκονται, ειδικότερα, οι εργαζόμενοι που περνούν πολύ χρόνο σε εξωτερικούς χώρους (π.χ., στη γεωργία, την αλιεία, τη δασοκομία, την κηπουρική, την κατασκευή και τον τουρισμό) και όσοι εργάζονται με μηχανήματα που παράγουν θερμότητα. Οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης πλήττονται επίσης άμεσα από αρνητικά καιρικά φαινόμενα, όπως οι δασικές πυρκαγιές και οι πλημμύρες.

Η απασχόληση σε αυτούς τους τομείς κυριαρχείται από άνδρες και μεγάλο ποσοστό εποχικών, μεταναστών και αυτοαπασχολούμενων εργαζομένων, οι οποίοι συνήθως δεν έχουν νομική προστασία και συχνά έχουν χαμηλότερα επίπεδα οργάνωσης συνδικάτων και εκπροσώπησης στον χώρο εργασίας.

Πολλοί από αυτούς τους τομείς αντιμετωπίζουν επίσης αλλαγές λόγω της άμεσης ανάγκης για αναπροσαρμογή, η οποία μπορεί να μειώσει την ασφάλεια και να απαιτήσει εκπαίδευση, επανεκπαίδευση ή μετάβαση σε άλλες θέσεις εργασίας.

Οι πολιτικές που σχετίζονται με την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης (και οι πολιτικές περιορισμού αυτής ειδικότερα) αναμένεται να συμβάλουν σε επαγγελματικές μετατοπίσεις, ιδιαίτερα σε τομείς που συνεισφέρουν περισσότερο στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η ανάλυση δεδομένων από τη European Working Conditions Telephone Survey επιβεβαιώνει ότι υψηλά ποσοστά των εργαζομένων σε αυτούς τους τομείς βρίσκονται σε επαγγέλματα που είναι πιθανό να επηρεαστούν από την πράσινη μετάβαση. Συνολικά, το 40% των εργαζομένων στην ΕΕ απασχολούνται σε επαγγέλματα που θα επηρεαστούν άμεσα από την πράσινη μετάβαση.

Όσον αφορά την ποιότητα της εργασίας, παρατηρείται πως οι θέσεις εργασίας που κατά κανόνα βρίσκονται σε αυξημένη ζήτηση (καλλιεργητές, ξυλουργοί και εργαζόμενοι σε μόνωση) τείνουν να έχουν υψηλότερες απαιτήσεις (όπως φυσικούς κινδύνους και σωματικές απαιτήσεις) ενώ στερούνται πόρων εργασίας (όπως κοινωνική υποστήριξη, αυτονομία και πρόσβαση σε εκπαίδευση). Οι νέες και αναδυόμενες θέσεις εργασίας (για παράδειγμα, αγοραστές, υπεύθυνοι σχεδιασμού πολιτικής και μηχανικοί επεξεργασίας λυμάτων) δείχνουν τη μεγαλύτερη ισορροπία απαιτήσεων και πόρων, και οι θέσεις εργασίας με αναβαθμισμένες δεξιότητες (διευθυντές κατασκευών, μετεωρολόγοι και τεχνικοί ηλεκτρικής μηχανικής) βρίσκονται κοντά στο μέσο όρο.

Η ισορροπία των επαγγελματικών αλλαγών ποικίλλει ανά τομείς καθώς ακόμη βρίσκεται εν εξελίξει, εξαρτώμενη από τα νέα προφίλ εργασιακών θέσεων, την αυξομείωση στη ζήτηση ορισμένων επαγγελμάτων αλλά και τις νέες δεξιότητες που βρίσκονται ολοένα και περισσότερο σε ζήτηση. Οι επιπτώσεις στην ποιότητα των θέσεων εργασίας θα προσδιοριστούν όχι μόνο από το ακριβές προφίλ θέσεων εργασίας που τώρα δημιουργούνται και τις πρακτικές στον χώρο εργασίας, αλλά και από τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και δη τον τρόπο εφαρμογής της πράσινης μετάβασης σε όλα τα επίπεδα.

Ενώ τα “πράσινα” επαγγέλματα ενσωματώνουν φαίνεται ευκολότερα να στηρίζουν τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, οι εταιρείες επίσης εμπλέκονται σε δράσεις και πρακτικές στον χώρο εργασίας που υποστηρίζουν την αποανθρακοποίηση. Η συμμετοχή των εργαζομένων στην ανάπτυξη και εφαρμογή αυτών των πρακτικών μπορεί να εμπλουτίσει την ποιότητα του εργασιακού βίου.

Κύρια Σημεία Πολιτικής

Η έρευνα για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους εργαζόμενους και τους χώρους εργασίας είναι ακόμα αποσπασματική. Απαιτούνται περισσότερες γνώσεις και λύσεις για τη μείωση των κινδύνων για τους εργαζόμενους.

Δεν υπάρχει ισότιμο επίπεδο προστασίας στην ΕΕ σχετικά με την προστασία των εργαζομένων από κινδύνους που σχετίζονται άμεσα με την κλιματική αλλαγή. Οι εθνικές διατάξεις για την εργασία σε συνθήκες θερμότητας διαφέρουν σημαντικά.

Οι διαδικασίες αποανθρακοποίησης επηρεάζουν πολλούς τομείς πέραν της παραγωγής ενέργειας και της βαριάς βιομηχανίας. Οι εργαζόμενοι στους πιο επηρεαζόμενους τομείς θα πρέπει να έλθουν σε προτεραιότητα προκειμένου να ανανεώσουν τις δεξιότητες του και να έχουν τη δυνατότητα να μεταβούν σε νέες θέσεις εργασίας. Επιπλέον, απαιτείται μια πιο λεπτομερής ανάλυση των επιπτώσεων για άλλους τομείς, καθώς και παροχή στήριξης για τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στους τομείς αυτούς και τους υπαλλήλους τους.

Περισσότερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις επιπτώσεις που θα έχει η ίδια η πράσινη μετάβαση στις θέσεις εργασίας και την ποιότητα αυτών. Η παρακολούθηση της ποιότητας των «πράσινων» θέσεων εργασίας και εκείνων που εκτίθενται περισσότερο σε κινδύνους από την κλιματική αλλαγή (συχνά τα ίδια επαγγέλματα) είναι αναγκαία, καθώς η κλιματική αλλαγή είναι μια κατάσταση δυναμική. Τα μέτρα των πολιτικών αυτών θα πρέπει να στοχεύουν στην αναβάθμιση της ποιότητας των θέσεων εργασίας.

Η ανάπτυξη βιομηχανικών στρατηγικών, η πρόβλεψη σχετικών δεξιοτήτων και ο σχεδιασμός σχετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που αναπτύσσονται με κοινωνικούς εταίρους, θα είναι ζωτικής σημασίας, ιδιαίτερα αν οι ελλείψεις σε δεξιότητες και εργατικό δυναμικό περιορίζουν την πρόοδο προς την αποανθρακοποίηση.

ΠΗΓΗ: EUROFOUND

Επιμέλεια μετάφρασης: Κατερίνα Παυλάκου