
ΜΕΙΩΣΗ ΜΙΣΘΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ ΣΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΦΕΡΝΕΙ Η ΚΡΙΣΗ
March 19, 2022
Η ΑΔΕΙΑ ΝΟΣΗΣΗΣ COVID-19 ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΤΟΥ e-ΕΦΚΑ
March 20, 2022
Οι μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες – δηλαδή η λεγόμενη MAMAA από το ακρωνύμιο που δημιουργήθηκε πρόσφατα για να προσδιορίσει τις κύριες αμερικανικές πλατφόρμες: Meta (Facebook), Amazon, Microsoft, Alphabet (Google) και Apple – έχουν συγκεντρώσει μια τεράστια οικονομική δύναμη που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία του καπιταλισμού (μια παρόμοια δύναμη χαρακτηρίζει τις μεγάλες κινεζικές ψηφιακές πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων των Alibaba, Baidu και Tencent). Το Amazon, με τη γεωγραφική (πλην Κίνας), ψηφιακή και φυσική πανταχού παρουσία του είναι το έμβλημα. Μια δύναμη που μπορεί να δει κανείς από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Πρώτον, κεφαλαιοποίηση: με αξία 1,74 δισεκατομμυρίων δολαρίων, η Amazon έχει φτάσει σε μεγαλύτερο μέγεθος από οικονομίες όπως η Ισπανία και ετοιμάζεται να ξεπεράσει το ιταλικό ΑΕΠ (Το σχήμα 1 απεικονίζει την εξέλιξη της αξίας των μετοχών της Amazon).
Δεύτερον, ο πλούτος που συσσώρευσαν οι επικεφαλής: με καθαρή περιουσία 197 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο Τζεφ Μπέζος (ιδρυτής και πρώην διευθύνων σύμβουλος της Amazon) είναι τρίτος στην παγκόσμια κατάταξη των δισεκατομμυριούχων που καταρτίζει το Forbes, ενώ στην πρώτη δεκάδα βρίσκονται και οκτώ άλλοι ιδρυτές, CEOs και κορυφαίοι μάνατζερ μεγάλων πλατφορμών (Microsoft, Alphabet, Facebook). Τρίτον, παρατηρούνται συνεχείς (και συχνά ανεπιτυχείς) προσπάθειες των κυβερνήσεων και των αντιμονοπωλιακών αρχών να περιορίσουν αυτή την εξουσία επιχειρώντας, μεταξύ άλλων, να επιβάλουν κυρώσεις σε πρακτικές που είναι επιβλαβείς για τον ανταγωνισμό (βλ. Franzini και Guarascio σε αυτό το τεύχος του Menabò) ή να αυξήσουν την επιβολή φορολογικής επιβάρυνσης στο Amazon και σε άλλες πλατφόρμες. Τέταρτον, παρατηρείται πολλαπλασιασμός των πολιτικών και συνδικαλιστικών συγκρούσεων, με τις πλατφόρμες να κατηγορούνται συνεχώς για τα επίπεδα εκμετάλλευσης της εργασίας, για πολιτικές διακρίσεων και πολιτικές κατά των συνδικάτων (Amazon και Alphabet) ή για στρέβλωση του δημόσιου διαλόγου και των εκλογικών διαδικασιών (Facebook και Twitter) και για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ψηφιακών τους δραστηριοτήτων.
Τι εξηγεί αυτή την τόσο ευρεία και διάχυτη δύναμη; Στην πραγματικότητα, η συγκέντρωση εξουσίας γύρω από μεγάλες καινοτόμες επιχειρήσεις ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλισμού από την αρχή του. Συγγραφείς όπως ο Marx, ο Schumpeter και ο Hilferding αναγνωρίζουν στα μεγάλα τεχνολογικά ολιγοπώλια και τα διεθνικά καρτέλ ότι τείνουν να είναι η θεμελιώδης κινητήρια δύναμη των οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών μετασχηματισμών καθώς και η κύρια αιτία της ανισότητας, της πολιτικής αστάθειας και των πολέμων. Ως ένα βαθμό, λοιπόν, οι ψηφιακές πλατφόρμες αποτελούν μια ιδιόμορφη τεχνολογικά και οργανωτικά εξέλιξη των μεγάλων καπιταλιστικών συγκεντρώσεων που από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μετά έχουν τραβήξει την προσοχή των οικονομολόγων. Τίποτα καινούργιο, λοιπόν; Οχι ακριβώς.
Για να κατανοήσουμε αυτές τις ασυνέχειες, είναι απαραίτητο να προχωρήσουμε πέρα από μια αντίληψη της οικονομικής ισχύος που περιορίζεται μόνο στην ισχύ στην αγορά . Οι αναλύσεις που εξηγούν τη συγκέντρωση στις ψηφιακές αγορές και την ισχύ των πλατφορμών στην αγορά ως αποτέλεσμα εξωτερικών παραγόντων από την πλευρά της ζήτησης (δηλαδή η χρησιμότητα που αντλούν οι καταναλωτές και επομένως η προθυμία πληρωμής αυξάνεται καθώς αυξάνεται ο αριθμός των χρηστών που αγοράζουν το ίδιο αγαθό / υπηρεσία) και πολύπλευρα εφέ δικτύου (δηλαδή η χρησιμότητα που προέρχεται από αντιπροσώπους που βρίσκονται στη μία πλευρά της αγοράς, για παράδειγμα καταναλωτές που στρέφονται στην αγορά του Amazon, αυξάνεται καθώς αυξάνεται ο αριθμός των αντιπροσώπων από την άλλη πλευρά, για παράδειγμα εταιρείες που χρησιμοποιούν την αγορά της Amazon για την εμπορία τους προϊόντα και αντίστροφα) προσφέρουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες. Αυτοί οι μηχανισμοί είναι αναμφίβολα σημαντικοί για την εξήγηση της επιτυχίας και της ταχύτητας επέκτασης των μεγάλων πλατφορμών. Ωστόσο, αυτοί είναι μηχανισμοί που χαρακτηρίζουν πολλές άλλες οικονομικές δραστηριότητες (για παράδειγμα, τομείς όπως το υλικό, το λογισμικό ή οι πιστωτικές κάρτες) και οι οποίοι, ως τέτοιοι, δεν επαρκούν για την πλήρη κατανόηση της ισχύος που απολαμβάνουν σήμερα οι μεγάλες εταιρείες.
Σε μια εργασία που δημοσιεύτηκε πρόσφατα , προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τα αίτια της ισχύος των μεγάλων πλατφορμών αναφερόμενοι σε μια συγκεκριμένη γραμμή ανάλυσης, δηλαδή τη θεωρία του μονοπωλιακού κεφαλαίου (μεταξύ των κύριων συγγραφέων, μνημονεύουμε τους Baran, Cowling, Sweezy και Sugden) , το οποίο δίνει έμφαση όχι στις σχέσεις αγοράς όπως τις συλλαμβάνει η τυπική μικροοικονομική θεωρία αλλά στην ικανότητα της επιχείρησης να ελέγχει τον οικονομικό χώρο και να ασκεί επιρροή και ιεραρχική εξουσία έξω από την τυπική της περίμετρο (φυσική, νομική και αγορά).
Η ανάλυση εστιάζει στην Amazon και εντοπίζει τέσσερα στοιχεία ικανά να εξηγήσουν τη δύναμη των πλατφορμών: i) τομεακή ανάπτυξη και διαφοροποίηση ii) Ε&Α και μονοπώλιο βασικών τεχνολογιών iii) κατακερματισμός και έλεγχος της εργασίας iv) περιορισμός των κυβερνήσεων και εξουσία εκβιασμού» . Αυτό που συγκρατεί αυτά τα στοιχεία είναι η ικανότητα ελέγχου όλων των πληροφοριών που παράγονται στη σφαίρα επιρροής της πλατφόρμας (δηλαδή τμήματα του Διαδικτύου και συναφείς φυσικούς αντίστοιχους) υποτάσσοντας, στην πραγματικότητα, τις ενέργειες των άλλων παραγόντων στις στρατηγικές την ίδια πλατφόρμα. Κάτι παρόμοιο με αυτό που η Shoshana Zuboff αποκαλεί « καπιταλισμό επιτήρησης». Σε αυτό το πλαίσιο, ωστόσο, ο τριχοειδής έλεγχος των (ψηφιακών) πληροφοριών δεν τοποθετείται στο κέντρο της σκηνής ως εργαλείο για την εμπορευματοποίηση της ιδιωτικής ζωής. Αντίθετα, αυτός ο έλεγχος προϋποθέτει συνάφεια, καθώς αυξάνει σε τεράστιο βαθμό την ικανότητα της πλατφόρμας να επηρεάζει τις ενέργειες των άλλων και, επομένως, να εξάγει αξία από την πλατφόρμα, επιτρέποντάς της να επεκτείνει τις διαστάσεις της σφαίρας επιρροής της με σημαντικά χαμηλότερο κόστος και ταχύτερος ρυθμός, πολύ πιο αυστηρός από αυτό που συνέβη στις πολυεθνικές εταιρείες που μελέτησαν οι Baran, Sweezy, Cowling και οι μετέπειτα μελετητές.
Στην περίπτωση της Amazon, η εκθετική ανάπτυξη και διαφοροποίηση προέρχονται από τον έλεγχο στρατηγικών υπηρεσιών (για παράδειγμα: cloud, logistics, διαδικτυακή διαφήμιση και προφίλ) – εργαλείων (συμπληρωματικά) για την παραγωγή, διανομή και πώληση οποιουδήποτε άλλου αγαθού – και από τη συστηματική χρήση. Η απομίμηση είναι ληστρικές τιμές για τον αποικισμό των τμημάτων προϊόντων που χαρακτηρίζονται από τις μεγαλύτερες προοπτικές ανάπτυξης (Εικόνα 2).
Όσον αφορά τον τομέα των βασικών τεχνολογιών, η Amazon ανταγωνίζεται άλλες μεγάλες πλατφόρμες σε μια προσπάθεια να μονοπωλήσει τεχνολογίες όπως Big Data, Cloud computing, Artificial Intelligence, Machine Learning. Αυτά είναι απαραίτητα για τη διατήρηση ενός σιδερένιου ελέγχου του δικτύου (ψηφιακό και φυσικό) και, κυρίως, των πληροφοριών που ρέουν μέσα σε αυτό. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τη διασφάλιση της κυριαρχίας είναι: δεξιότητες που προσελκύονται από μεγάλα πανεπιστήμια, Ε&Α, διπλώματα ευρεσιτεχνίας (Εικόνα 3) και εξαγορές καινοτόμων νεοφυών επιχειρήσεων (σχετικά με αυτό, βλ. Durand και Rikap σε αυτό το τεύχος του Menabò).
Εικόνα 3. Διπλώματα ευρεσιτεχνίας της Amazon ανά τομέα τεχνολογίας (Πηγή: Columbus)
Η δύναμη των πλατφορμών και συγκεκριμένα της Amazon συνδέεται με τον έλεγχο και την εκμετάλλευση μιας τεράστιας και ετερογενούς μάζας εργαζομένων. Αυτό είναι τόσο το εργατικό δυναμικό που λειτουργεί στη φυσική συνιστώσα του δικτύου (logistics) – δηλαδή ένα εργατικό δυναμικό που υπόκειται σε υψηλά επίπεδα εκμετάλλευσης λόγω της χρήσης outsourcing και της χρήσης των πιο προηγμένων τεχνολογιών όσον αφορά τον έλεγχο και τη μεγιστοποίηση της διαδικασίας αποδοτικότητα -τόσο ψηφιακή-, δηλαδή οι μυριάδες ατόμων σε όλο τον κόσμο και πλήρωσαν μερικά cents για την εκτέλεση των εργασιών που είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση της λειτουργίας του δικτύου και των αλγορίθμων στους οποίους βασίζεται (βλ. Sabato Massimo σε αυτό το τεύχος del Menabò). Στο τέλος, η δύναμη της Amazon αντανακλά την ικανότητα της πλατφόρμας να επηρεάζει τις κυβερνήσεις και τους δημόσιους ομολόγους, να αντιστέκεται στην εισαγωγή εχθρικών κανονισμών στους τομείς της φορολογίας, του ανταγωνισμού, της ιδιωτικής ζωής και των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων. Αυτή η ικανότητα σχετίζεται στενά με τον έλεγχο ενός πολιτικά ζωτικού περιουσιακού στοιχείου, όπως οι πληροφορίες καθώς και με τη συμμαχία με βάση συναίνεσης , που τώρα σχεδόν συμπίπτει με ολόκληρο τον δυτικό πληθυσμό, ο οποίος δύσκολα θα ψήφιζε ένα κόμμα με εχθρικό πρόγραμμα προς τις υπηρεσίες της Amazon. Αυτό, μαζί με την επαγγελματική συνάφεια στον «φυσικό κόσμο» που την κάνει να διαφέρει από άλλες μεγάλες πλατφόρμες, δίνει στην Amazon μια δύναμη εκβιασμού κατά των κυβερνήσεων πολύ μεγαλύτερη από αυτή που απολαμβάνουν οι πολυεθνικές «προ του Διαδικτύου».
Εάν η δύναμη που έχει σήμερα η Amazon είναι το αποτέλεσμα μιας πράξης αρχικής συσσώρευσης που ασκήθηκε σε έναν παρθένο χώρο – δηλαδή την « εμπορευματοποίηση του Διαδικτύου», που κατέστη εφικτή από τις πολιτικές επιλογές που έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 από τις αμερικανικές κυβερνήσεις και από τις οποίες προέρχονται οι σημερινές πλατφόρμες – τα πρόσφατα σχέδια του ιδρυτή της φαίνεται να παραπέμπουν στην αναζήτηση νέων παρθένων εδαφών για αποικισμό. Πετώντας πάνω στον υποτροχιακό εκτοξευτή New Shepard που παρήχθη από την εταιρεία του Blue Origin, ο Μπέζος δεν εκπλήρωσε απλώς ένα παιδικό όνειρο. Στην πραγματικότητα, ο χώρος αντιπροσωπεύει τα σύνορα όσον αφορά την τεχνολογική ανάπτυξη του δικτύου και, κατά συνέπεια, της οικονομίας του αύριο. Για τον ιδρυτή της Amazon φαίνεται ξεκάθαρο ποιος θα πρέπει να διατηρήσει τον έλεγχο και την εξουσία και στα δύο.
Αρθρογράφοι : Andrea Coveri, Claudio Cozza, Dario Guarascio
Πηγή : eticaeconomia.it
Μετάφραση: dikigorosergatologos.gr