ΟΙ ΑΝΕΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ -ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Της Δικηγόρου – Δημοσιολόγου Ελευθερίας Στόικου*

Καθ’  όλη τη διάρκεια του 2020, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας παρουσίαζε τις επιπτώσεις του COVID19 στην αγορά εργασίας και προέβαινε σε εκτιμήσεις για την εξέλιξη αυτών στην πορεία της χρονιάς. Πλέον, με το πέρας του 2020, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας παρουσιάζει, με δεδομένα πια, τις επιπτώσεις του COVID19 στην αγορά εργασίας για τη χρονιά που μας πέρασε. Τα συμπεράσματα, στα οποία καταλήγει είναι ιδιαιτέρως σοκαριστικά, ειδικά όταν γίνεται σύγκρισή τους με τις αντίστοιχες επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2009, ενώ και οι προβλέψεις του για την εξέλιξη της κατάστασης στο χώρο της εργασίας για το τρέχον έτος 2021 είναι αρκετά επιφυλακτικές. Τα συμπεράσματα, στα όποια κατέληξε ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας και τα οποία παρουσιάζει ενδελεχώς στον 7^η έκδοση του Ιανουαρίου 2021 του ILO Monitor, είναι συνοπτικά τα εξής:

ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

• Το μερίδιο των εργαζομένων που ζει σε χώρες με περιορισμούς που σχετίζονται με τον Covid19 παραμένει υψηλό, αφού τον Ιανουάριο του 2021, το 93% των εργαζομένων παγκοσμίως ζούσαν σε χώρες με κάποιου είδους μέτρων κλεισίματος στο χώρο εργασίας. Παρατηρείται βέβαια, ότι πλέον τάση έχουν γίνει τα πιο γεωγραφικά στοχευμένα ή/και σε συγκεκριμένο τομέα προσανατολισμένα μέτρα. Αυτά αφορούν το 77% των εργαζομένων, ποσοστό που βέβαια δεν απέχει πολύ από το 85% που ήταν τον Ιούλη του 2020.
• Αξίζει να σημειωθεί ότι: α) λιγότερο από το 3% των εργαζομένων ζει σε χώρες με απαιτούμενα κλεισίματα σε όλο το φάσμα της οικονομίας- με εξαίρεση τους εντελώς απαραίτητους χώρους εργασίας. Τον Απρίλη αυτό το ποσοστό ανερχόταν στο 41% και

β) το 11% των εργαζομένων ζει σε χώρες με κλείσιμο σε όλη την επικράτεια  για συγκεκριμένους τομείς ή κατηγορίες εργαζομένων. Τον Σεπτέμβρη αυτό το ποσοστό ανερχόταν στο 30%.

• Οι τάσεις στα κλεισίματα των χώρων εργασίας ποικίλει αρκετά στις κύριες περιοχές του κόσμου:

Σε γενικές γραμμές, όλες οι μεγάλες περιοχές του κόσμου έχουν αμβλύνει τους περιορισμούς, εκτός από την Ευρώπη και Κεντρική Ασία, όπου το 20% των εργαζομένων ζει σε χώρες που έχουν κλεισίματα σε όλο το φάσμα της οικονομίας, με εξαίρεση τους εντελώς απαραίτητους χώρους εργασίας. Σχετικά με τις υπόλοιπες περιοχές, λίγο – πολύ όλες έχουν καταφύγει στα πιο γεωγραφικά στοχευμένα ή/ και σε συγκριμένο τομέα προσανατολισμένα μέτρα, τα οποία είναι και πιο αποδεκτά στον κόσμο, καθώς μειώνουν τον οικονομικό αντίκτυπο.

• Ειδικότερα, σε χειρότερη κατάσταση βρίσκεται η Βόρεια, Νότια και Δυτική Ευρώπη, όπου το 40% των εργαζομένων ζει σε χώρες με κλείσιμο σε όλο το φάσμα της οικονομίας, με εξαίρεση τους εντελώς απαραίτητους χώρους εργασίας

ΑΝΕΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΠΩΛΕΙΑ ΩΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι νέες ετήσιες εκτιμήσεις επιβεβαιώνουν ότι οι αγορές εργασίας σε όλο τον κόσμο αναστατώθηκαν το 2020 σε μία ιστορική και άνευ προηγουμένου κλίμακα.

• Το 2020 χαθήκαν 8,8% των ωρών εργασίας παγκοσμίως σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2019. Το ποσοστό αυτό ισοδυναμεί με 255.000.000 δουλειές πλήρους απασχόλησης (έστω ότι εβδομάδα απασχόλησης έχει 48 ώρες εργασίας).
• Σοκαριστικό είναι ότι το παραπάνω ποσοστό ξεπέρασε κατά πολύ τον αντίστοιχο αντίκτυπο που είχε η παγκόσμια οικονομική κρίση του Ειδικότερα η επίδραση του covid 19 στις ώρες εργασίας παγκοσμίως υπήρξε περίπου 4 φορές μεγαλύτερη από εκείνη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης (Το 2020 οι ώρες εργασίας μειώθηκαν κατά 2,5 ώρες τη βδομάδα σε σχέση με το 2019, ενώ το 2009 είχαν μειωθεί κατά 0,6 ώρες τη βδομάδα σε σχέση με το 2008).
• Περισσότερο χτυπήθηκαν η Λατινική Αμερική και Καραϊβική. Λιγότερο χτυπήθηκαν η Ανατολική Ασία, η Κεντρική, Δυτική και Ανατολική Ευρώπη, καθώς εκεί τα μέτρα του lockdown ήταν λιγότερο σκληρά.
• Η μισή από τη συνολική απώλεια ωρών του 2020 έλαβε χώρα το δεύτερο τρίμηνο του 2020. Αυτό είναι απόρροια των σκληρών μέτρων περιορισμού, που επιβλήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου. Εκτιμάται ότι το δεύτερο τρίμηνο παγκοσμίως η απώλεια ωρών εργασίας παγκοσμίως ισοδυναμεί συνολικά με 525.000.000 δουλειές πλήρους απασχόλησης.

-τη μεγαλύτερη απώλεια υπέστησαν οι χώρες χαμηλού – μετρίου εισοδήματος με ποσοστό απώλειας ωρών 29%, δηλαδή πολύ παραπάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο απώλειας ωρών εργασίας της ίδιας περιόδου (18,2 %)

– τη μικρότερη απώλεια φαίνεται να υπέστησαν οι χαμηλού εισοδήματος χώρες με ποσοστό 6,7%, αν και το συγκεκριμένο αποτέλεσμα είναι αμφιλεγόμενο, μιας και για εκείνες τις χώρες τα δεδομένα έρευνας εργατικού δυναμικού είναι ελλιπή.

• Το τρίτο και τέταρτο τρίμηνο 2020 οι απώλειες ωρών εργασίας μειώθηκαν σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο. Αυτό είναι απόρροια της ισχυρής ανάκαμψης, που έλαβε χώρα το τρίτο τρίμηνο του 2020 με την άμβλυνση των μέτρων περιορισμού.

Η ΑΝΕΝΕΡΓΙΑ ΑΥΞΗΘΗΚΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ

• Η απώλεια ωρών εργασίας αναλύεται σε δύο διαστάσεις προσαρμογής της αγοράς εργασίας: 1)την απώλεια εργασίας (employment loss) και 2) τις μειωμένες ώρες εργασίας για όσους παραμένουν στην εργασία τους (reduced working hours).

1)Η απώλεια εργασίας αναλύεται περαιτέρω στους άνεργους (unemployed) και στους ανενεργούς (inactive)

2)Η μείωση στις ώρες εργασίας περιλαμβάνει τις λιγότερες ώρες εργασίας (shorter hours) και τις «μηδέν» ώρες (zero hours) – ενώ όμως παραμένει ο εργαζόμενος στην επιχείρηση.

Σε προηγούμενες κρίσεις ένα μεγάλο ποσοστό της απώλειας ωρών εργασίας είχε σχέση με την αύξηση της ανεργίας. Σε αυτήν την κρίση του covid 29 τόσο η ανενεργία όσο και οι λιγότερες ώρες αποδείχθηκαν οι μεγαλύτερες συνιστώσες στο σύνολο της απώλειας ωρών εργασίας. Έτσι, η μισή από την απώλεια ωρών εργασίας οφείλεται στην απώλεια εργασίας και η άλλη μισή στη μείωση των ωρών εργασίας.

• Χαρακτηριστικό της έντασης της ανενεργίας είναι το γεγονός ότι περίπου από τις 114.000.000 θέσεις εργασίας που χάθηκαν σε σχέση με το 2019, οι 81.000.000 ήταν εργαζόμενοι που κατέστησαν ανενεργοί, ενώ οι 33.000.0000 εργαζόμενοι που απώλεσαν την εργασία τους – κατέστησαν άνεργοι.
• Χαρακτηριστικό, επίσης, είναι ότι την περίοδο 2019-2020 το παγκόσμιο επίπεδο συμμετοχής εργατικού δυναμικού έπεσε κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ την περίοδο 2008-2009 είχε πέσει μόλις κατά 0,2 ποσοστιαίες μονάδες
• Η απώλεια εργασίας ήταν υψηλότερη στη Αμερική και χαμηλότερη στην Ευρώπη και Κεντρική Ασία, όπου εφαρμόστηκαν προγράμματα διατήρησης εργασίας.
• Πάντως, παρ’ όλο που αντικατοπτρίζει μικρότερο ποσοστό της απώλειας ωρών εργασίας σε σχέση με άλλες κρίσεις, η ανεργία σε παγκόσμιο επίπεδο αυξήθηκε το 2020 από τα 33.000.000 στα 220.000.000.
• Η απώλεια εργασίας ήταν εντονότερη αφενός για τις γυναίκες (5%) σε σχέση με τος άντρες (3,9%) και αφετέρου για τους νέους (ηλικίας 18-24) εργαζομένους (8,7%) σε σχέση με τους μεγαλύτερους εργαζόμενους (ηλικίας 25+) (3,7%).

ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Το παγκόσμιο εισόδημα εργασίας (χωρίς να λάβουμε υπόψιν τα μέτρα στήριξης) εκτιμάται ότι μειώθηκε το 2020 σε ποσοστό 8,3 % σε σχέση με τα 2019, κάτι που ισοδυναμεί με 3,7 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ

Παρ’ όλα αυτά η μείωση στο εισόδημα εργασίας μοιράστηκε άνισα μεταξύ των εργαζομένων. Τη μεγαλύτερη απώλεια εισοδήματος εργασίας βίωσαν οι εργαζόμενοι στις χώρες χαμηλού – μεσαίου εισοδήματος και στις ΗΠΑ, ενώ μικρότερη απώλεια εισοδήματος παρατηρήθηκε στη Ασία και τον Ειρηνικό.

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ 2021

Παρ’ όλο που υπάρχουν προσδοκίες για μία ισχυρή οικονομική ανάκαμψη στο δεύτερο μισό του 2021 με την εφαρμογή του εμβολιασμού, η παγκόσμια οικονομία ακόμα αντιμετωπίζει υψηλά επίπεδα αβεβαιότητας και υπάρχει ρίσκο ότι η ανάκαμψη θα είναι άνιση. Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας έχει καταλήξει σε τρία πιθανά σενάρια:

Το βασικό: το 2021 θα υπάρξει συνεχόμενη απώλεια στις ώρες εργασίας της τάξης του 3% σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο το 2019. Αυτό αντιστοιχεί με 90.000.0000 δουλειές πλήρους απασχόλησης.

Το απαισιόδοξο: το 2021 η απώλεια ωρών θα παραμείνει στο 4,6 % σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2019. Αυτό αντιστοιχεί σε 130.000.000 δουλειές πλήρους απασχόλησης.

Και το αισιόδοξο: το 2021 θα υπάρξουν πιο ευνοϊκές συνθήκες, θα υπάρξει μείωση στην απώλεια ωρών εργασίας, της τάξης του 1,3%, σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2019. Αυτό αντιστοιχεί σε 36.000.000 δουλειές πλήρους απασχόλησης.

ΕΛΠΙΔΑ ΓΙΑ ΑΝΑΚΑΜΨΗ, ΑΛΛΑ ΡΙΣΚΟ ΌΤΙ ΑΥΤΗ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΙΣΗ

Παρ’ όλο που υπάρχει ελπίδα ότι η ανάκαμψη έρχεται, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες ότι οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις, που έχουν χτυπηθεί άσχημα από την κρίση θα ωφεληθούν λιγότερο από τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης.

ΤΟΜΕΙΣ ΣΕ ΡΙΣΚΟ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Οι 4 τομείς που βρίσκονται σε υψηλότερο ρίσκο είναι:

Α) διαμονή και υπηρεσίες φαγητού

Β) ακίνητα, επιχειρήσεις και διοικητικές υπηρεσίες

Γ) βιομηχανία

Δ) χονδρικό και λιανικό εμπόριο

• Απώλεια εργασίας παρατηρήθηκε και σε άλλους τομείς, αλλά σε μικρότερη κλίμακα.

Η ανάκαμψη της εργασίας το τρίτο τρίμηνο του 2020 έτεινε να είναι μέτρια και άνιση. Οι τομείς που χτυπήθηκαν σκληρά από το δεύτερο τρίμηνο συνέχισαν να βιώνουν φθίνουσα απασχόληση. Χειρότερα από όλους τους τομείς χτυπήθηκε η διαμονή και οι υπηρεσίες φαγητού.

Αντιθέτως, η απασχόληση στην ενημέρωση και την επικοινωνία και στις οικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες συνέχισε να αυξάνεται και το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο του 2020, πράγμα που καταδεικνύει την αυξανόμενη απαίτηση για ψηφιακές υπηρεσίες και την ισχυρή παρουσίαση των οικονομικών αγορών αυτήν την περίοδο.

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΆΦΟΡΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ -ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ – ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ (post- support labour income)

Πρόκειται για συμπεράσματα που αντλήθηκαν από ένα μικρό δείγμα χωρών (Βραζιλία, Περού, Βιετνάμ, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ)

1. Ο αντίκτυπος του εισοδήματος εργασίας μετά την υποστήριξη ποικίλλει ουσιωδώς και εξαρτάται από το μέγεθος των μέτρων υποστήριξης εισοδήματος. Η έλλειψη δημοσιονομικού χώρου και ικανότητας να εφαρμοστούν μέτρα στήριξης, συμπεριλαμβανομένου προγραμμάτων διατήρησης εργασίας στις αναπτυσσόμενες χώρες, είχε αρνητικές επιπτώσεις στους εργαζόμενους εκεί.
2. Οι νέοι εργαζόμενοι (ηλικίας 15-24) βίωσαν τις μεγαλύτερες μειώσεις στο μετά την υποστήριξη εισόδημα εργασίας τους. Ακόμα και στις χώρες, όπου προγράμματα διατήρησης εργασίας διατήρησαν σε μέτρια επίπεδα το εισόδημα εργασίας μετά τη υποστήριξη (όπως η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο), οι νέοι άνθρωποι βίωσαν τις μεγαλύτερες μειώσεις. Αυτό σημαίνει ότι τα προγράμματα διατήρησης εργασίας ήταν λιγότερο αποτελεσματικά σχετικά με την προστασία των νέων εργαζομένων σε σχέση με το γενικότερο πληθυσμό.
3. Η κρίση του COVID19 είχε δυσανάλογη επίπτωση τους αυτοαπασχολούμενους. Οι ουσιώδεις διαφορές που παρατηρήθηκαν στις χώρες, όπου έγινε η έρευνα, δείχνουν ότι η πανδημία και τα μέτρα που πάρθηκαν, επηρέασαν σοβαρά τους αυτοαπασχολούμενους, που συνήθιζαν να δουλεύουν στην «ανεπίσημη» οικονομία, και δεν ήταν τόσο αποτελεσματικά στο να τους προστατέψουν, όπως τους εργαζόμενους.
4. Οι γυναίκες βίωσαν σημαντική πτώση στο μετά την υποστήριξη εισόδημα εργασίας τους σε σχέση με τους άντρες σχεδόν σε όλες τις χώρες, όπου έγινε η έρευνα.
5. Οι απώλειες στο μετά την υποστήριξη εισόδημα εργασίας υπήρξαν υψηλότερες για τους εργαζόμενους στις χαμηλών και μεσαίων δεξιοτήτων δουλειές. Εργαζόμενοι σε υψηλών δεξιοτήτων δουλειές (διευθυντές, τεχνικοί, επαγγελματίες) επηρεάστηκαν λιγότερο από τους άλλους εργαζόμενους, πράγμα που αντικατοπτρίζει και το γεγονός ότι σε αυτούς εφαρμόστηκε σε μεγάλη έκταση η τηλεργασία.
6. Η ανισότητα είναι πιθανό να αυξηθεί περαιτέρω ως αποτέλεσμα της κάθε τύπου απώλειας θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκε από την κρίση.

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑ: ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΝΑΚΑΜΨΗ

Στη διάρκεια του 2021 οι πολιτικές αντιδράσεις θα χρειαστεί να συνδυάσουν τον εμβολιασμό, τα μέτρα δημόσιας υγείας και υποστήριξης της οικονομίας και της αγοράς εργασίας. Πρέπει να επιδιωχθεί μία πολιτική, που να υποστηρίζει μία ανάκαμψη, που να είναι ρωμαλέα κα με ευρεία βάση, επικεντρωμένη στην απασχόληση, το εισόδημα, τα εργασιακά δικαιώματα και τον κοινωνικό διάλογο, δηλαδή μια ανάκαμψη ανθρωποκεντρική.

Αυτό που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι:

Α) να διατηρηθεί μια διευκολυντική, μακροοικονομική πολιτική για στήριξη εισοδήματος και επένδυση,

Β) να ενισχυθούν οι χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες με εμβόλια και μέτρα πολιτικής,

Γ) να εξασφαλιστεί ότι οι τομείς που έχουν χτυπηθεί σκληρά από την πανδημία (κυρίως οι νέοι άνθρωποι, οι γυναίκες, οι χαμηλόμισθοι και οι χαμηλών δεξιοτήτων εργαζόμενοι) θα βοηθηθούν, ώστε να βρουν ευπρεπείς ευκαιρίες εργασίας, χωρίς να υποφέρουν από μακροχρόνιες επιπτώσεις,

Δ) να ισορροπηθούν οι ανάγκες των τομέων, που αποκλίνουν, με αποτελεσματικά μέτρα πολιτικής για τη στήριξη της μετάβασης των εργαζομένων στην αγορά εργασίας, το ίδιο και για τις επιχειρήσεις (ιδιαίτερα για τις μικρές εταιρίες),

Ε) και να εφαρμοστούν στρατηγικές ανάκαμψης, βασισμένες στον κοινωνικό διάλογο, που προωθεί την μετάβαση σε έναν πιο ανθεκτικό, βιώσιμο, χωρίς αποκλεισμούς κόσμο εργασίας.

* Η Ελευθερία Στόικου είναι δικηγόρος, με εξειδίκευση στο χειρισμό υποθέσεων Διοικητικού δικαίου, ιδίως στο Δημοσιοϋπαλληλικό δίκαιο και πειθαρχικό δίκαιο δημοσίων υπαλλήλων. Είναι συνεργάτης της δικηγορικής εταιρίας ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ.