Διεθνής Οργάνωση Εργασίας- Η προστασία των εργαζομένων υπό το φως της κλιματικής κρίσης

Πότε θα αυξηθεί ο μέσος μισθός; Όλα τα σενάρια
October 18, 2024
Εργαζόμενοι μέσω πλατφόρμας – Τι προβλέπεται από τη νέα ευρωπαϊκή οδηγία, όλα αλλάζουν
October 20, 2024
Πότε θα αυξηθεί ο μέσος μισθός; Όλα τα σενάρια
October 18, 2024
Εργαζόμενοι μέσω πλατφόρμας – Τι προβλέπεται από τη νέα ευρωπαϊκή οδηγία, όλα αλλάζουν
October 20, 2024

Η πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) σχετικά με την κοινωνική προστασία των εργαζομένων ενόψει της κλιματικής κρίσης (World Social Protection Report 2024) παρέχει μια πολύτιμη ανάλυση της κοινωνικής προστασίας που παρέχεται στα νομικά συστήματα των διαφόρων ηπείρων.

Η ανάγκη για ένα σύστημα προστασίας συνδέεται με το επιδραστικό φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών, που, όπως είναι γνωστό, αφορά ολόκληρο τον κόσμο.

Η έκθεση της ΔΟΕ είναι ιδιαίτερα ενημερωτική, καθώς αρχίζει με την ανάλυση των πολιτικών κοινωνικής προστασίας που διασφαλίζονται κατά την παιδική ηλικία, και στη συνέχεια εξετάζει το σύστημα κοινωνικής προστασίας για τις γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα, καθώς και το σύστημα προστασίας σε περίπτωση ασθένειας. Στην έκθεση επισημαίνεται ότι ο θάνατος ενός στα τέσσερα παιδιά σχετίζεται με την κλιματική κρίση και τη περιβαλλοντική ζημία.

Τα παιδιά είναι πιο εκτεθειμένα, για παράδειγμα, στους κινδύνους που συνδέονται με την αδυναμία σωστής διαχείρισης των καυσώνων. Η επισιτιστική ανασφάλεια τα εκθέτει επίσης στη κακή διατροφή. Τέλος, οι ακραίες καιρικές συνθήκες, οι αργά εκδηλούμενες επιπτώσεις και άλλα κλιματικά σοκ μπορούν να επιδεινώσουν τη φτώχεια των παιδιών. Αυτά τα γεγονότα μπορεί να έχουν άμεσες επιπτώσεις στις οικογένειες, στα επίπεδα ζωής των παιδιών και στον κίνδυνο φτώχειας, λαμβάνοντας υπόψη την πιθανή καταστροφή σπιτιών μετά από ακραία γεγονότα.

Αυτό, με τη σειρά του, επηρεάζει την παραγωγικότητα και αυξάνει τον κίνδυνο ασθενειών. Έμμεσα, η διακοπή της παροχής δημόσιων υπηρεσιών, όπως πόσιμο νερό, υγειονομικές υπηρεσίες και εκπαίδευση, έχει σημαντική επίπτωση στην πρόσβαση των παιδιών στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, ενώ η καταστροφή των φυσικών πόρων έχει αλυσιδωτό αποτέλεσμα στη φτώχεια και στην ανάπτυξη των παιδιών.

Η Σύμβαση για την κοινωνική ασφάλιση της ΔΟΕ του 1952 καθορίζει ελάχιστους κανονισμούς για την παροχή οικογενειακών παροχών με τη μορφή περιοδικών χρηματικών επιδομάτων, παροχών σε είδος (συμπεριλαμβανομένων τροφίμων, ενδυμάτων ή στέγης) ή ενός συνδυασμού των δύο. Η Συστάση σχετικά με τα ελάχιστα επίπεδα κοινωνικής προστασίας της ΔΟΕ, 2012, αριθ. 202, υπογραμμίζει την καθολικότητα της προστασίας και καθορίζει ότι όλα τα παιδιά θα πρέπει να έχουν πρόσβαση τουλάχιστον σε ένα βασικό επίπεδο κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη και στην ασφάλεια εισοδήματος, επιτρέποντας έτσι την πρόσβαση σε διατροφή, εκπαίδευση και φροντίδα.

Η έκθεση στους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής, όπως η ακραία ζέστη, τα καιρικά φαινόμενα και η ατμοσφαιρική ρύπανση, έχει συνέπειες στη νοσηρότητα και θνησιμότητα των μητέρων και των νεογνών, περιλαμβάνοντας διαβήτη κύησης, υπερτασικές διαταραχές της εγκυμοσύνης, πρόωρο τοκετό, χαμηλό βάρος γέννησης και θάνατο ενδομήτρια. Υπάρχουν ανισότητες στην πρόσβαση σε αναπαραγωγική, μητρική, νεογνική και παιδική υγεία, με σημαντικές διαφορές εντός και μεταξύ χωρών, ανάλογα με το εισόδημα, το επίπεδο εκπαίδευσης και τον τόπο διαμονής.

Οι παροχές μητρότητας και η φροντίδα κατά την εγκυμοσύνη είναι κρίσιμες για να διασφαλιστεί ότι οι γυναίκες στα τελικά στάδια της εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό δεν αναγκάζονται να συνεχίσουν να εργάζονται, εκθέτοντας έτσι τον εαυτό τους και τα παιδιά τους σε σημαντικούς κινδύνους για την υγεία. Αυτές οι παροχές υποστηρίζουν άμεσα την εισοδηματική ασφάλεια, αντιμετωπίζοντας έτσι μερικούς από τους κύριους κοινωνικούς προσδιοριστές της κακής υγείας των μητέρων και των παιδιών, καθώς και της ανάπτυξης στην πρώιμη παιδική ηλικία.

Μόνο λίγο πάνω από το ένα τρίτο (36,4%) των γυναικών με νεογέννητα παγκοσμίως έλαβαν οικονομικό επίδομα μητρότητας το 2023, μια μικρή αύξηση σε σχέση με το 29,6% το 2015. Η κάλυψη ποικίλει σημαντικά ανά περιοχή και επίπεδο εισοδήματος: η κάλυψη των εγκύων γυναικών είναι σχεδόν καθολική στη μεγαλύτερη μέρος της Ευρώπης, σε σύγκριση με μόλις 2,6% σε χώρες χαμηλού εισοδήματος και 5,9% στην υποσαχάρια Αφρική.

Η προστασία της μητρότητας περιλαμβάνει την εισοδηματική ασφάλεια (μέσω χρηματικών επιδομάτων), πολιτικές αδείας και πραγματική πρόσβαση σε δωρεάν και ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης για μητέρες και νεογέννητα. Η απειλή της κλιματικής κρίσης στους βιοποριστικούς πόρους, ειδικότερα μεταξύ των ευάλωτων πληθυσμών, επηρεάζει τους κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας και αυξάνει τους κινδύνους για την υγεία των εγκύων γυναικών, σχετιζόμενους με την εισοδηματική ανασφάλεια, τη κακή διατροφή, το νερό, την υγιεινή, τις υπηρεσίες αποχέτευσης και την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης.

Τριάντα εννέα χώρες έχουν επιτύχει σχεδόν καθολική κάλυψη στην κοινωνική προστασία, με πάνω από το 80% των εγκύων γυναικών να λαμβάνουν οικονομικά επιδόματα μητρότητας, κυρίως σε χώρες υψηλού εισοδήματος και κυρίως στην Ευρώπη. Εντούτοις, σε 63 χώρες (39 από τις οποίες στην υποσαχάρια Αφρική), η κάλυψη παραμένει κάτω από το 10%. Η Μογγολία διακρίνεται ως η μόνη χώρα μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος με καθολική κάλυψη.

Η έκθεση αναδεικνύει ότι σε πολλές χώρες τα ποσά των επιδομάτων είναι πραγματικά χαμηλά, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να αναγκάζονται να εργάζονται πολύ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή να επιστρέφουν στη δουλειά πολύ νωρίς.

Για να υποστηριχθεί η ανταπόκριση στην κλιματική κρίση, οι παροχές ασθένειας πρέπει να επεκταθούν σε όλους τους χρειάστηκες. Οι παροχές ασθένειας στοχεύουν να κατοχυρώσουν την εισοδηματική ασφάλεια κατά τη διάρκεια ασθένειας, καραντίνας ή ασθένειας εξαρτώμενου συγγενή. Ως εκ τούτου, είναι ένα εργαλείο κοινωνικής προστασίας με στόχο τη δημόσια υγεία. Οι παροχές ασθένειας συμβάλλουν στα ανθρώπινα δικαιώματα στην υγεία και την κοινωνική ασφάλιση και είναι πιο σημαντικές από ποτέ όταν αντιμετωπίζονται αρνητικά υγειονομικά γεγονότα για τα άτομα και την κοινωνία.

Οι βασικές αρχές για το σχεδιασμό τους περιλαμβάνονται στα πρότυπα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ). Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στην υγεία πλήττει τις πληθυσμιακές ομάδες με μη ομοιογενή τρόπο. Οι επιπτώσεις είναι πιο έντονες για εκείνους που ζουν με αναπηρίες ή πάσχουν από χρόνιες και μακροχρόνιες ασθένειες. Για παράδειγμα, η αύξηση της θερμοκρασίας επηρεάζει τη διαχείριση του διαβήτη και άλλων χρόνιων ασθενειών. Οι άνθρωποι με αναπηρία ή χρόνιες ασθένειες ήδη αντιμετωπίζουν πρόσθετα έξοδα που σχετίζονται με τις καταστάσεις τους και την έλλειψη προσαρμογής των περιβαλλόντων τους.

Ορισμένα από αυτά τα έξοδα σχετίζονται επίσης με τον χαμένο χρόνο εργασίας αναζητώντας θεραπεία, τα μεταφορικά έξοδα και άλλα, που θα μπορούσαν να αυξηθούν όχι μόνο από τις άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και από ορισμένες πολιτικές προσαρμογής και μετριασμού που προσπαθούν να την αντιμετωπίσουν. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι κρίσιμο να διασφαλιστεί ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να έχουν εισοδηματική ασφάλεια όταν αυτοί ή οι εξαρτώμενοι συγγενείς τους χρειάζονται φροντίδα, να τεθούν σε καραντίνα ή να αναρρώσουν από μια ασθένεια ή ιατρική παρέμβαση.

Στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για να επεκταθεί η προστασία σε όλους τους εργαζόμενους στην αγροτική οικονομία, των οποίων η απασχόληση και η υγεία αναμένεται να επηρεαστούν δραστικά από τις αλλαγές (για παράδειγμα, πρέπει να ληφθεί υπόψη η αυξημένη έκθεση στο άγχος λόγω θερμότητας σε διάφορες χώρες, οι σχετιζόμενοι κίνδυνοι καρκίνου του δέρματος και τα καρδιοαγγειακά προβλήματα). Οι παροχές ασθένειας δεν πρέπει να συγχέονται με την πληρωμένη άδεια ασθένειας που είναι ευθύνη του εργοδότη. Στο σύνολο, 65 χώρες βασίζονται αποκλειστικά σε μηχανισμούς ευθύνης του εργοδότη για την αποζημίωση της απώλειας εισοδήματος κατά τη διάρκεια ασθένειας, ενώ το 8,6% της παγκόσμιας εργατικής δύναμης έχει νομικό δικαίωμα σε πληρωμένη άδεια ασθένειας που παρέχεται απευθείας από τον εργοδότη.

Ακόμη και αν οι εργαζόμενοι καλύπτονται νομικά για τις παροχές ασθένειας, αυτό ισχύει μόνο όταν είναι πραγματικά ενημερωμένοι για τα δικαιώματά τους, κατανοούν τις διαδικασίες πρόσβασης και λαμβάνουν πράγματι τα ωφελήματα όταν τα χρειάζονται. Ποικιλία εμποδίων μπορεί να αποτρέψει την αποτελεσματική κάλυψη, όπως διοικητικά ή γεωγραφικά εμπόδια, η μη συμμόρφωση με τις διαδικασίες καταγραφής ή η έλλειψη ενημέρωσης.

Η επάρκεια των παροχών εξαρτάται από το επίπεδο στήριξης εισοδήματος, τη διάρκεια και την ύπαρξη περιόδου αναμονής. Όταν τα επίπεδα των παροχών υπολογίζονται ως ποσοστό των προηγούμενων κερδών, η ύπαρξη ενός κατώτατου επιπέδου εγγυημένων παροχών είναι απαραίτητη για τους χαμηλόμισθους εργαζόμενους. Από 172 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες, οι 51 έχουν διατάξεις που συνδέονται με λιγότερο από το 60% των προηγούμενων κερδών. Επίσης, η διάρκεια των παροχών είναι σημαντική, καθώς οι άνθρωποι που πλήττονται από μακροχρόνιες ασθένειες έχουν κρίσιμη ανάγκη για εισόδημα και θα μπορούσαν να χάσουν τη δουλειά τους αν δεν υπάρχει καμία ή ανεπαρκής πρόνοια για τις παροχές ασθένειας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, 75 χώρες παρέχουν παροχές για μέγιστη διάρκεια κάτω από τη ελάχιστη που σχετίζεται με την απαίτηση των 26 εβδομάδων σύμφωνα με τη Σύμβαση αριθ. 102.

Κοινωνική προστασία στην περίπτωση ασθένειας στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής

Στις Αραβικές χώρες, στην Ασία και στον Ειρηνικό, λιγότερο από το ένα πέμπτο των χωρών έχει επίπεδα επιδομάτων που ανέρχονται τουλάχιστον στο 60% των προηγούμενων κερδών και διάρκεια τουλάχιστον 26 εβδομάδων, ενώ στην Αφρική το ποσοστό είναι περίπου το ένα τρίτο. Σε ορισμένες χώρες, τα επιδόματα ασθένειας υπόκεινται σε περίοδο αναμονής, γεγονός που μπορεί να περιορίσει την επίδρασή τους στη δημόσια υγεία, στην πρόληψη ασθενειών και στις επιπλοκές τους. Συνολικά, 61 χώρες έχουν περιόδους αναμονής. Τα επιδόματα ασθένειας θα πρέπει επίσης να χορηγούνται και όταν ένας εργαζόμενος υποβάλλεται σε προληπτικές θεραπείες και πρέπει να απομονωθεί για λόγους καραντίνας, σύμφωνα με τα πρότυπα της ΔΟΕ.

Η ικανότητα των εργαζομένων σε ορισμένους τομείς θα επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από τις καιρικές συνθήκες, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την αναθεώρηση του πεδίου εφαρμογής των επιδομάτων ασθένειας και του συντονισμού τους με την προστασία από την ανεργία και τα επιδόματα για ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες. Το παγκόσμιο βάρος των χρόνιων, μη μεταδιδόμενων ασθενειών αυξάνεται και, με την κλιματική κρίση, είναι πιθανό η ανάγκη για επιδόματα ασθένειας να αυξηθεί στις γεωγραφικές περιοχές που εκτίθενται ιδιαίτερα σε αρνητικές κλιματικές επιπτώσεις, οι οποίες είναι συχνά εκείνες όπου τα επιδόματα είναι ανύπαρκτα ή πολύ περιορισμένα.

Ο φαύλος κύκλος της φτώχειας και της κακής υγείας είναι ιδιαίτερα σχετικός στην περίπτωση της φυματίωσης, η οποία πλήττει πιο έντονα τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος και, εντός των χωρών αυτών, τους πληθυσμούς στη χαμηλότερη εισοδηματική κλίμακα. Αναδυόμενα στοιχεία δείχνουν ότι η φυματίωση είναι μια ασθένεια που επηρεάζεται από το κλίμα, με θετική συσχέτιση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και πέντε παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με την ασθένεια. Παρόμοια στοιχεία για την ανάγκη και την επίδραση της κοινωνικής προστασίας έχουν εμφανιστεί με σαφήνεια για άτομα με συννοσηρότητες, αναδεικνύοντας την ανάγκη για συστηματική ανταπόκριση. Οι νέες κοινοί οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της ΔΟΕ σχετικά με την κοινωνική προστασία για άτομα που πλήττονται από φυματίωση προτείνουν, μάλιστα, τη σταδιακή απομάκρυνση από τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας που στοχεύουν σε μεμονωμένες ασθένειες, προς τη διασφάλιση ολοκληρωμένων συστημάτων κοινωνικής προστασίας που περιλαμβάνουν επιδόματα ασθένειας και βασίζονται σε δικαιώματα, χαρακτηριστικό απαραίτητο για την αποφυγή στίγματος.

Είναι επομένως εξαιρετικά επείγον να επεκταθεί η νομική κάλυψη σε όσους δεν είναι ακόμη προστατευμένοι, να αντιμετωπιστεί η διάκριση και να διασφαλιστεί η ίση μεταχείριση και η ισότητα φύλων, να διαφυλαχθεί η επάρκεια των παροχών και υπηρεσιών, να διευρυνθεί το φάσμα των παροχών για να επιτευχθεί σταδιακά πλήρης προστασία και να διασφαλιστεί ότι οι μηχανισμοί διακυβέρνησης, χρηματοδότησης, συντονισμού και παροχής είναι κατάλληλοι για τον σκοπό. Πρέπει επίσης να αντιμετωπιστούν οι υφιστάμενες νομικές κενές στα εθνικά δίκαια. Η επίτευξη αυτού του στόχου είναι ουσιώδης για να διασφαλιστεί ότι οι προϋποθέσεις επιλεξιμότητας και τα δικαιώματα για παροχές προβλέπονται νομικά. Πρέπει επίσης να διασφαλιστούν σαφείς μηχανισμοί διαφάνειας και λογοδοσίας.

Πηγή: Bollettino ADAPT.

Δικηγόρος Εργατολόγος